ਮੰਤਰ ਸ਼ਕਤੀ
ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
ਸਾਢੇ ਕੁ ਛੇਆਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਕੰਨੀ ਕਤਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਗਿਓਂ ਟਾਲ- ਮਟੋਲ ਕਰ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਪੇਪਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ-ਪੀਰ ਧਿਆਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਵਾਰ ਪੇਪਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ, “ਮੰਮਾ, ਮੈਨੂੰ ਦਹੀਂ ’ਚ ਖੰਡ ਪਾ ਕੇ ਖੁਆਓ ਤਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪੇਪਰ ਵਧੀਆ ਹੋ ਸਕੇ।”
“ਪੁੱਤ, ਦਹੀਂ-ਖੰਡ ਨਾਲ ਪੇਪਰ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ।” ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਪੁੱਤ, ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕੀਹਨੇ ਦੱਸੀ ਕਿ ਦਹੀਂ-ਖੰਡ ਖਾਣ ਨਾਲ ਪੇਪਰ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ?”
ਅਖੇ, “ਯੂਟਿਊਬ ’ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ।”
ਮੈਂ ਬਾਲ ਮਨ ’ਤੇ ਪਏ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਅਤੇ ਗੱਲ ਉਹਦੇ ਪੱਲੇ ਪੈ ਗਈ।
ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ’ਚ ਇਹ ਗੱਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ’ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।... ਤੇ ਮੈਨੂੰ 35 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ 10 ਕੁ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀ ਨਵੀਂ ਮੱਝ ਲਿਆਏ। ਆਥਣੇ ਧਾਰ ਕੱਢਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਮੱਝ ਨੇੜੇ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦੇਵੇ। ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ। ਅਖੇ, ਮੱਝ ਵੀ ਮਹਿੰਗੀ ਲੈ ਲਈ ਤੇ ਧਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੱਢਣ ਦਿੰਦੀ। ਖ਼ੈਰ, ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਟੇ ਦਾ ਪੇੜਾ ਬਣਾ ਕੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆ ਗਏ; ਕਹਿੰਦੇ, “ਬਾਪੂ ਜੀ, ਮੱਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਪੇੜਾ ਬਣਾ ਦਿਓ।”
ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਆਟੇ ਦਾ ਪੇੜਾ ਹੱਥ ’ਚ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ‘ਮੰਤਰ’ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਭਾਈ, ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਝ ਨੂੰ ਬਰਸੀਨ ਪਾਉਣਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਪਿਆਉਣਾ, ਫੇਰ ਸ਼ਾਮੀਂ ਧਾਰ ਕੱਢਣਾ।” ਉਹੀ ਹੋਇਆ। ਮੱਝ ਮਿਲ ਪਈ।
ਉਹ ਬਾਲਟੀ ਭਰ ਕੇ ਦੁੱਧ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਗਏ। ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ? ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਮੰਤਰ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਹ ਝੱਲੇ ਭੁੱਖੀ ਮੱਝ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ, ਮੱਝ ਨਵੇਂ ਥਾਂ ਓਪਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਆਥਣੇ ਮੱਝ ਨੂੰ ਪਾਣੀ, ਬਰਸੀਨ ਤੇ ਸਮਾਂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਮਿਲ ਪਈ।”
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲ ਵਹਿਮਾਂ ਦੀ ਤੁਰ ਪਈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਹਿਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਵਾਂਗਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ’ਚ ਲੈ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਵਹਿਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਲੈ, ਤੇਰੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗੀ।”
... ਕਹਿੰਦੇ...ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ’ਚ ਰੋਟੀ ਫਸ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਉਹ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਮਗਰੋਂ ਮਾਚਿਸ ਦੇ ਤੀਲੇ (ਡੱਕੇ) ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ। ਪੰਜ-ਸੱਤ ਦਿਨ ਤਾਂ ਨੂੰਹ ਉਹਨੂੰ ਮਾਚਿਸ ਦੀ ਤੀਲੀ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ, ਫਿਰ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਥਾਲੀ ’ਚ ਹੀ ਰੱਖਣ ਲੱਗ ਪਈ।
ਕੁਝ ਵਕਤ ਬਾਅਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਨੂੰਹ ਨੇ ਡੱਕਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਥਾਲੀ ’ਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਪਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੀ, “ਇੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਥਾਲੀ ’ਚ ਡੱਕਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਗਈ; ਨਾਲੇ ਪਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿਓ, ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਰਹੂਗੀ।”
ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ।
ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ। ਨਵੀਂ ਆਈ ਨੂੰਹ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਥਾਲੀ ’ਚ ਡੱਕਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ’ਚ ਰਿਵਾਜ ਹੈ।... ਉਹ ਵੀ ਉਂਝ ਹੀ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਨੂੰਹ ਦੇ ਮਨ ’ਚ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਾਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ’ਚ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਕਿੱਲਾ (ਤੀਲਾ ਰੂਪ) ਵਿਹੜੇ ’ਚ ਗੱਡ ਦੇਈਏ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ ਤੇ ਮਾਚਿਸ ਦੇ ਡੱਕਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਖ਼ੈਰ, ਕਿੱਲਾ ਵਿਹੜੇ ’ਚ ਗੱਡਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਜਣਾ ਉਸ ਕਿੱਲੇ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੌਲੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੀ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮੈਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਵਧੀਆ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, “ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਇਆ ਬਾਪੂ ਜੀ?”
“ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉੱਥੇ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦੈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਨਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।” ਆਖ ਕੇ ਉਹ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਹੱਸ ਪਏ। ਕਹਿੰਦੇ, “ਪਾਖੰਡ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇੰਝ ਹੀ ਹੁੰਦੀ।”
ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੱਚੀ ਹੈ। ਪਾਖੰਡ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇੱਕੋ ਤਰਕ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਹੀ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪਾਖੰਡ ਨੂੰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਪਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰੇਗਾ ਕੌਣ ਕਿਉਂਕਿ ਟੀਵੀ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਖੰਡ ’ਚ ਜਕੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
“ਸਰ, ਚਾਹ ਪੀ ਲਓ।” ਸੇਵਾਦਾਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਮੈਂ ਵਰਤਮਾਨ ’ਚ ਮੁੜ ਆਇਆ।
ਸੰਪਰਕ: 90414-98009