ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਸਰਵਪ੍ਰਿਆ ਸਿੰਘ/ਵਿਨੈ ਸਿੰਘ/ ਰਣਵੀਰ ਸਿੰਘ*

ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੋਲੀਹਾਊਸ, ਨੈੱਟਹਾਊਸ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤੀ ਜਾਂ ਪੋਲੀਹਾਊਸ ਜਾਂ ਗ੍ਰੀਨਹਾਊਸ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਧੀਨ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁਧਰੀ ਤਕਨੀਕ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤੀ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਕੀੜੇ ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਪੌਦੇ ਕਈ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਸਮਝ ਕੇ ਬੇਲੋੜੀਆਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਸਪਰੇਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇਮਾਰ ਸਪਰੇਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਸਿੱਧ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣ/ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ, ਹਮਲੇ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੋਲੀਹਾਊਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨਦੀਨਾਂ ਉੱਪਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਸਾਲ ਭਰ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਖੀਰਾ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਲਗ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਉੱਲੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਪੀਲੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਟ੍ਰੈਪ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਬਾਲਗ ਪੱਤੇ ਦੇ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਭੂਰੀ ਜੂੰ (ਥਰਿੱਪ) ਖੀਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੀੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਰਚ ਕੇ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ’ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਰੰਗੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਪੀਲੇ ਜਾਂ ਨੀਲੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਟ੍ਰੈਪ ਨਾਲ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ’ਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਝਾੜ ਕੇ ਥਰਿੱਪਸ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਤੰਬਾਕੂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਜਾਂ ਛੋਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸੁੰਡੀਆਂ ਫ਼ਲ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਖਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਰੀਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਈਟ ਟ੍ਰੈਪ ਜਾਂ ਫੀਰੋਮੋਨ ਟ੍ਰੈਪ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਦਾ ਮਲ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਚੇਪਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਤੁਪਕਿਆਂ ਵਰਗਾ ਮਲ (ਹਨੀ ਡਿਊ) ਤਿਆਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ’ਤੇ ਕਾਲੀ ਉੱਲੀ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੀਲੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਟ੍ਰੈਪ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹਨੀ ਡਿਊ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਾਲ ਵੀ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਿਲੀ ਬੱਗ ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੀੜੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝਾੜ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਰੂੰ ਵਰਗੇ ਚਿੱਟੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਅਤੇ ਹਨੀਡਿਊ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੋਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੱਤੇ ਦਾ ਸੁਰੰਗੀ ਕੀੜਾ ਟਮਾਟਰ ਅਤੇ ਖੀਰੇ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੀੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਅੰਦਰ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੀਲੇ ਚਿਪਕਣ ਵਾਲੇ ਟ੍ਰੈਪ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ’ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲਾਲ ਮਕੌੜਾ ਜੂੰ ਖੀਰਾ, ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਿਆਂ ’ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਬਾਰੀਕ ਧੱਬੇ ਜਿਹੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਗਰੋਂ ਪੱਤਿਆਂ ’ਤੇ ਜਾਲੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਧੂੜ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਪੱਤੇ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਟੂਸਿਆਂ ’ਤੇ ਬਣੇ ਜਾਲੇ ’ਤੇ ਤੁਰਦੀ ਸੂਖਮ ਮਾਇਟ (ਜੂੰਆਂ) ਰਾਹੀਂ ਪਛਾਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪੀਲੀ ਜੂੰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੂੰ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਤੇ ਮਰੋੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਲਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੰਡੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਠੁੱਠੀ ਵਰਗਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੀੜੇ ਸੂਖਮਦਰਸ਼ੀ ਨਾਲ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਸਰਵਪੱਖੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਝਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
* ਪੌਲੀਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਡਬਲ ਡੋਰ (ਦੋ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਕੀੜਾ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ।
* ਢਾਂਚਿਆਂ ਦੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
* ਕੀੜੇ ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ (40 ਮੈਸ਼ ਦੀ ਜਾਲੀ) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਢਾਂਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਪੌਦ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਕੀੜੇ ਵਧਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਪੌਲੀਹਾਊਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦ ਉਗਾਉਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਬਾਹਰ ਉਗਾਈ ਗਈ ਪੌਦ ਵਿੱਚ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਕੀਟ ਰਹਿਤ ਚੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ 40 ਮੈਸ਼ ਦੀ ਜਾਲੀ ਅੰਦਰ ਉਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
* ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
* ਬਾਹਰੋਂ ਲਈ ਗਈ ਪੌਦ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕੀੜੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
* ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਢਾਂਚਾ ਅੰਦਰੋਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਨਦੀਨ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਦੀਨ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵੱਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਤੋਂ ਕੀਟ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
* ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੀਲੇ ਪੈਨ ਟ੍ਰੈਪ (PAN TRAP) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪੀਲੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਟ੍ਰੈਪ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਅਤੇ ਥ੍ਰਿਪਸ ਵਰਗੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਟ੍ਰੈਪ ਪੀਲੇ ਚਾਰਟ ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਅਰਿੰਡ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਟ੍ਰੈਪ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਫੁੱਟ ਉੱਪਰ ਲਗਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ਨੂੰ ਵਧ ਰਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢਾਂਚੇ ਅਧੀਨ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
* ਬੈਂਗਣ ਦੇ ਤਣੇ ’ਤੇ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ, ਤੰਬਾਕੂ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ, ਹੱਡਾ ਬੀਟਲ ਜਾਂ ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੱਤਿਆਂ, ਟੁਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਕੱਟ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਓ। ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ।
* ਕੀੜੇ ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ’ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਦੱਬ ਦਿਓ।
* ਪੋਲੀਨੈੱਟਹਾਊਸ ਦੀ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਂਚ ਕਰੋ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਕੰਧ ਵਿਚਲੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ੇਕ ਨੂੰ ਪਲੱਗ ਕਰੋ।
* ਸ਼ਿਮਲਾ ਮਿਰਚ ਵਿੱਚ ਮਾਈਟ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ 5% ਘਰੇਲੂ ਨਿੰਮ ਦੇ ਘੋਲ (100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 5 ਕਿਲੋ ਨਿੰਮ ਦੀਆਂ ਨਮੋਲੀਆਂ, ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਲਈ ਉਬਾਲੋ) ਜਾਂ 200 ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਓਮਾਈਟ 57 ਈਸੀ ਜਾਂ ਓਬਰੋਨ 22.9 ਐੱਸਸੀ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰੋ।
* ਲਾਲ ਮਕੌੜਾ ਜੂੰ ਦਾ ਹਮਲਾ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਫੁਆਰੇ ਚਲਾ ਕੇ ਨਮੀ ਵਧਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਜਿੱਥੇ ਪੋਲੀਹਾਊਸ ਅਤੇ ਨੈੱਟ ਹਾਊਸ ਵਰਗੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰੀ ਢਾਂਚੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਵਧਾਨੀ ਪੂਰਵਕ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ, ਕੀਟ-ਨਿਖੇੜੂ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਕੀਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ, ਕਿਸਾਨ ਕੀੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਖੇਤੀ ਰਸਾਇਣਾਂ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

*ਪੀ.ਏ.ਯੂ-ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ, ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ