ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿਓ

ਸ਼ੂਗਰ ਜਾਂ ਡਾਇਬਿਟੀਜ਼ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ (ਬਲੱਡ ਗਲੂਕੋਜ਼) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਊਰਜਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਸ਼ੂਗਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ- ਟਾਈਪ 1 ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਅਤੇ ਟਾਈਪ 2 ਡਾਇਬਟੀਜ਼। ਟਾਈਪ 1 ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਇਨਸੁਲਿਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਨਸੁਲਿਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਟਾਈਪ 2 ਡਾਇਬਿਟੀਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਇਨਸੁਲਿਨ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਭਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੋਟਾਪਾ ਹੈ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿਸੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ੂਗਰ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਸ ਲੱਗਣੀ ਟਾਈਪ 1 ਅਤੇ ਟਾਈਪ 2 ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਕੁਝ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੋਰ ਵੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਸੰਕੇਤ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ
ਭੁੱਖ ਦਾ ਵਧਣਾ- ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਖਾਧੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਸੈੱਲ ਊਰਜਾ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਲੈਣ ਲਈ ਇਨਸੁਲਿਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਇਨਸੁਲਿਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸੈੱਲ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਊਰਜਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਊਰਜਾ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਥਕਾਵਟ- ਇਨਸੁਲਿਨ ਅਤੇ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਦੀ ਕਮੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਕਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਆਉਣਾ- ਔਸਤਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਤੋਂ ਸੱਤ ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸ਼ੂਗਰ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸੋਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਗੁਰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਡਾਇਬਿਟੀਜ਼ ਤੁਹਾਡੀ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਗੁਰਦੇ ਇਸ ਸਭ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਾ ਹੋਣ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਰ ਵਾਰ ਪਿਆਸ ਲੱਗਣਾ- ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਸ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਖੁਸ਼ਕ ਮੂੰਹ- ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਨਮੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਡੀਹਾਈਡ੍ਰੇਟ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਮੂੰਹ ਖੁਸ਼ਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਚਮੜੀ- ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀ ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੁਜਲੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਨਜ਼ਰ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋਣਾ-ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਲੈਂਜ ਸੁੱਜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਕਾਰ ਬਦਲਣਗੇ ਅਤੇ ਫੋਕਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋਣਗੇ।
ਭਾਰ ਘਟਣਾ- ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਤੁਹਾਡੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਊਰਜਾ ਲਈ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਚਰਬੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਭਾਰ ਘਟ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿਰ ਦਰਦ ਵੀ ਘੱਟ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ੂਗਰ ਜਾਂ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਟਾਈਪ 1 ਅਤੇ ਟਾਈਪ 2 ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਲੱਛਣ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਟਾਈਪ 1 ਸ਼ੂਗਰ ਵਿੱਚ ਲੱਛਣ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਜਾਂ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਟਾਈਪ 2 ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਲਕੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ।
ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਅੰਤਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਯੋਨੀ ਖਮੀਰ ਦੀ ਲਾਗ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਨਾਲੀ ਦੀਆਂ ਲਾਗਾਂ ਅਕਸਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਲਾਜ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ੂਗਰ ਵਾਲੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟਾਈਪ 1 ਸ਼ੂਗਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ 5 ਤੋਂ 6 ਅਤੇ 11 ਤੋਂ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਮਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ- ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੁੱਖ ਜਾਂ ਪਿਆਸ ਲੱਗਣਾ, ਬਿਸਤਰਾ ਗਿੱਲਾ ਕਰਨਾ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਕਾਵਟ, ਨਜ਼ਰ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋਣਾ, ਬੇਚੈਨੀ ਜਾਂ ਵਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ।
ਜਵਾਨ ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਟਾਈਪ 2 ਸ਼ੂਗਰ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੋਟਾਪੇ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ ਹਨ- ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੁੱਖ ਜਾਂ ਪਿਆਸ ਲੱਗਣਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਨਾ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਥਕਾਵਟ, ਨਜ਼ਰ ਧੁੰਦਲੀ ਹੋਣਾ, ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਾਲਾ ਹੋਣਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗਰਦਨ, ਗਲ ਤੇ ਕੱਛਾਂ ਦੁਆਲੇ, ਭਾਰ ਘਟਣਾ, ਵਾਰ-ਵਾਰ ਲਾਗ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ।
ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਪਿਆਸ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਵੋ। ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਰਭਕਾਲੀ ਸ਼ੂਗਰ ਹੋਣ ਦੀ ਔਸਤ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਡਾਕਟਰ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੇ 24 ਤੋਂ 28 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇਗਾ। ਪਰ ਡਾਕਟਰ ਤੁਹਾਡੀ ਗਰਭ-ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਜਾਂਚ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਰਭਕਾਲੀ ਸ਼ੂਗਰ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਭਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿਛੋਕੜ ਅਜਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪਿਛਲੀ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਟਾਈਪ 2 ਸ਼ੂਗਰ ਦੀਆਂ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
* ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਠੀਕ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਖਮ ਜਾਂ ਕੱਟ
* ਖਾਰਸ਼ ਵਾਲੀ ਚਮੜੀ (ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਯੋਨੀ ਜਾਂ ਕਮਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ)
* ਅਕਸਰ ਖਮੀਰ ਦੀ ਲਾਗ
* ਤਾਜ਼ਾ ਭਾਰ ਵਧਣਾ
* ਗਰਦਨ, ਕੱਛ ਅਤੇ ਕਮਰ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਬਦਲਾਅ
* ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਸੁੰਨ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਝਰਨਾਹਟ
* ਘੱਟ ਨਜ਼ਰ
* ਨਪੁੰਸਕਤਾ/ਇਰੈਕਟਾਈਲ ਡਿਸਫੰਕਸ਼ਨ (ਈਡੀ)
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆ ਕੇ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੈਰ ਕਰਨੀ, ਕਸਰਤ ਕਰਨੀ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਨਿਯਮਤ ਦਵਾਈ ਲੈ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।