ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ

ਫਤਿਹਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ/ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਸੋਹੀ/ ਸਈਅਦ ਪਟੇਲ

ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਘਰ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੀਰੇ ਅਤੇ ਤਰ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਲਾਦ, ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਫ਼ਲ ਵਜੋਂ, ਚਿੱਟਾ ਪੇਠਾ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਤੋਰੀ ਨੂੰ ਮਠਿਆਈ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਖੀਰੇ ਨੂੰ ਅਚਾਰ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਘੀਆ ਕੱਦੂ, ਹਲਵਾ ਕੱਦੂ, ਕਰੇਲਾ ਅਤੇ ਟਿੰਡੇ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਫ਼ਲ ਅਤੇ ਬੀਜ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ (ਰੇਸ਼ਾ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਆਦਿ) ਅਤੇ ਚਿਕਿਤਸਕ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖੀਰੇ ਨੂੰ ਚਮੜੀ ਲਈ ਚੰਗਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਘੀਆ ਕੱਦੂ ਸ਼ੂਗਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰੇਲੇ ਦੇ ਬੀਜ ਵਿੱਚ ਐੱਚ.ਆਈ.ਵੀ. ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੀਏਯੂ ਮਗਜ਼ ਕੱਦੂ-1 ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੱਦੂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ 32% ਓਮੇਗਾ-6 ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਗਜ਼ ਅਤੇ ਸਨੈਕਸ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਕੱਦੂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਐੱਲ-ਟ੍ਰਾਈਪਟੋਫੈਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਘਰੇਲੂ ਬਗੀਚੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਹਰ ਘਰ ਦੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਦੋਵਾਂ ਪੱਧਰਾਂ ’ਤੇ ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਬਾਰੇ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਜਲਵਾਯੂ: ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਗਰਮ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੱਪਣ ਕੱਦੂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਬਜ਼ੀ ਕੋਰਾ ਸਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਉੱਗਣ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਸੀਮਾ 16-35 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਪੌਦੇ ਆਪਣਾ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਕਾਸ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਤੂਫਾਨੀ ਮੌਸਮ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਿੱਟੀ-ਧੂੜ ਵਾਲਾ ਤੂਫਾਨ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਕਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਫ਼ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਠੰਢੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਾਲਾ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਅਤੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਮਿਠਾਸ, ਵਧੀਆ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਰਾਤਾਂ ਗਰਮ ਹੋਣ ਤਾਂ ਫ਼ਲ ਜਲਦੀ ਪੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰੇਲਾ ਅਤੇ ਤੋਰੀ ਗਰਮ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਮੀ ਖਰਬੂਜ਼ੇ, ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖੀਰੇ ਵਿੱਚ ਫਫੂੰਦ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੱਦੂ, ਗੋਲ ਲੌਕੀ ਅਤੇ ਵੰਗਾ ਭਰਪੂਰ ਧੁੱਪ ਦੇ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਵਧਦੇ ਫੁੱਲਦੇ ਹਨ।
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਅਤੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ 6.0-7.0 ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਮਾਦੇ ਵਾਲੀ ਚੰਗੀ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਮਿੱਟੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੂਣ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਾਲੀ ਖਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਰਬੂਜ਼ ਦਰਮਿਆਨੇ ਲੂਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਿੱਟੀਆਂ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੀ ਮਿੱਟੀ ਜੋ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਗੇਤੇ ਝਾੜ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਤਰੇੜਾਂ ਨਹੀਂ ਪੈਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਰੇਤਲੀ ਮੈਰਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੈਰਾ ਮਿੱਟੀ ਚੱਪਣ ਕੱਦੂ, ਕੱਦੂ, ਘੀਆ ਕੱਦੂ, ਕਾਲੀ ਤੋਰੀ ਅਤੇ ਤਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ। ਕਰੇਲੇ ਅਤੇ ਖੀਰੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦੇ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਚੰਗੀ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਮੈਰਾ ਮਿੱਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਕਰੇਲੇ ਦੀ ਅਗੇਤੀ ਫ਼ਸਲ ਲੈਣ ਲਈ ਰੇਤਲੀ ਜਾਂ ਰੇਤਲੀ ਮੈਰਾ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਓ, ਪਰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਵੰਗਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਵਾਹੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ 3-4 ਵਾਰ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਲ਼ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ: ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੰਡੀ ਦੀ ਮੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਤਪਾਦਨ ਲਾਗਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਟ ਰੋਧਕ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ।
ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਵਿਧੀ, ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦਰ: ਸਹੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਬਿਜਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦਰ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ (ਬੈੱਡ ਜਾਂ ਰਜਬਾਹੇ) ਆਮ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗੇਤੀ ਫ਼ਸਲ (15-20 ਦਿਨ) ਲੈਣ ਲਈ ਪੌਲੀ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 1 ਏਕੜ ਲਈ 10×15 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪੰਜ ਤੋਂ ਛੇ ਕਿਲੋ ਪੌਲੀਬੈਗ (100 ਗੇਜ ਮੋਟਾਈ) ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਪੌਲੀਬੈਗ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਜਨਵਰੀ ਦਾ ਅੰਤ ਜਾਂ ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਢੁੱਕਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ: ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਕੱਦੂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਿਵੇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 10-15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼, ਅੱਧੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿਓ। ਬਾਕੀ ਅੱਧੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪਾਓ।
ਸਿੰਚਾਈ: ਸਿੰਚਾਈ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਲਕੀ ਅਤੇ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਰਵੀਂ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਫ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ।
ਵਾਢੀ: ਚੰਗਾ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਾਗਬਾਨੀ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ: ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਕਰੇਲਾ, ਘੀਆ ਕੱਦੂ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 20 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਮੈਲਾਥੀਓਨ 50 ਈਸੀ ਅਤੇ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਗੁੜ/ਸ਼ੱਕਰ ਨੂੰ 20 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਉੱਚੇ ਪੌਦਿਆਂ ’ਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਤੀਜੇ-ਚੌਥੇ ਹਫ਼ਤੇ ਅਤੇ ਜੂਨ ਦੇ ਚੌਥੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਪੀਏਯੂ ਫਲਾਈ ਟ੍ਰੈਪ, 16 ਟ੍ਰੈਪ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਰਤੋ। ਸੰਕਰਮਿਤ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿਓ। ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 1200 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਪੀਏਯੂ ਨਿੰਮ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ 100-125 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵਰਤੋ। ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਨਿਯਮਤ ਸਰਵੇਖਣ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਨਦੀਨਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੈ।
ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਚਿੱਟਾ ਰੋਗ, ਪੀਲੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦਾ ਰੋਗ, ਗਿੱਚੀ ਗਲਣਾ ਅਤੇ ਤਣਾ ਗਲਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ, ਬਿਮਾਰੀ ਰਹਿਤ ਬੀਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭਰਵੀਂ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਾਣੂੰ ਰੋਗ: ਵਿਸ਼ਾਣੂੰ ਰੋਗ ਮੁਕਤ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬੀਜ ਰੱਖੋ। ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਣੂੰ ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਓ।
ਜੜ-ਗੰਢ ਨੀਮਾਟੋਡ: ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਮਈ-ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਾਹ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੁੱਪ ਲੁਆਓ। ਬਿਮਾਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ, ਜਵੀ, ਕਣਕ ਅਤੇ ਤਾਰੇਮੀਰੇ ਨੂੰ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਲਿਆਓ। ਪੌਲੀ ਜਾਂ ਨੈੱਟ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਜੜ-ਗੰਢ ਨੀਮਾਟੋਡ ਨਾਲ ਖੀਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਸਰਵਪੱਖੀ ਰੋਕਥਾਮ ਵਾਸਤੇ 1 ਟਨ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਖਲ਼ ਅਤੇ 1 ਟਨ ਨਿੰਮ ਦੀ ਖਲ਼ ਨੂੰ 2.5 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਖੀਰੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 10 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਓ।
ਫ਼ਸਲ ਤੁੜਾਈ ਦਾ ਸਹੀ ਸਮਾਂ: ਖਰਬੂਜ਼ਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੋੜੋ ਜਦੋਂ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਭੇਜਣ ਲਈ ਦੂਸਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋੜੋ ਜਦੋਂ ਫ਼ਲ ਪੂਰੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਲਈ ਅੱਧ ਪੱਕੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਤੋੜੋ। ਤਰਬੂਜ਼ ਫ਼ਲ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਦਾ ਸੁੱਕਣਾ, ਫ਼ਲ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਲੱਗੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਫ਼ਲ ਨੂੰ ਥੱਪ ਥਪਾਉਣ ’ਤੇ ਭੱਦੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣਾ ਇਸ ਦੇ ਪੱਕਣ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ। ਚੱਪਣ ਕੱਦੂ ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਤੁੜਾਈਯੋਗ ਫ਼ਲ ਬਣਨ ਲਈ 7 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਹਲਵਾ ਕੱਦੂ ਦਾ ਫ਼ਲ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਪੀਲਾ-ਭੂਰਾ ਅਤੇ ਗੁੱਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਪੀਲਾ ਹੋਵੇ, ਤੋੜਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਘੀਆ ਕੱਦੂ, ਕਰੇਲਾ, ਕਾਲੀ ਤੋਰੀ ਅਤੇ ਖੀਰਾ ਦਰਮਿਆਨੇ ਅਕਾਰ ਦੇ ਨਰਮ ਫ਼ਲ ਤੁੜਾਈ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖੀਰਾ ਫ਼ਲ ਤੋੜਨ ਸਮੇਂ ਹਰੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੀਲੇ ਪੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਲ ਤੋੜੋ।

*ਫਾਰਮ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ