ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਦੇ ਮਸਲੇ

ਕਰਨਲ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ 10 ਅਤੇ 19 ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇ ਵਾਧੇ, ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਚ ਵਜੋਂ ਚਿਤਵਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਤਕਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਈਆਂ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਭਾਲ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਸਿ਼ਆਂ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਉਮਰ ’ਚ ਦਿਮਾਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਜੋ ਲਗਭਗ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸੰਸਾਰ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ (ਡਬਲਯੂਐੱਚਓ) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ 15 ਤੋਂ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਕ੍ਰਾਈਮ ਰਿਕਾਰਡ ਬਿਊਰੋ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ-2023 ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ 2022 ਵਿਚ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ 10,295 ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਹੋਈ। ਲੜਕਿਆਂ (4,616) ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿ਼ਆਦਾ (5,588) ਸੀ। ਕੁੱਲ ਕਿਸ਼ੋਰ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਮੌਤਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ (ਕਲਾਸਾਂ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ) ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ (23.9%) ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਜਾਂ ਮੱਧ ਪੱਧਰ (6ਵੀਂ ਤੋਂ 8ਵੀਂ ਜਮਾਤਾਂ) ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਦਰ 18% ਸੀ। ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ (11ਵੀਂ ਤੇ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤਾਂ) ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ 15.9% ਸਨ; ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ (ਕਲਾਸ 1 ਤੋਂ 5) ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਦਰ 14.5% ਸੀ। ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ’ਚੋਂ 11.5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਨੌਜਵਾਨ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਜੋ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਸੱਟ ਮਾਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕੜਾ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਜਵਾਨ ਜਿ਼ੰਦਗੀਆਂ ਦਾ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਕੇ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਚਿਤਾਵਨੀ ਚਿੰਨ੍ਹ
ਕੁਝ ਆਮ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਹਾਰ, ਮੂਡ ਜਾਂ ਰਵੱਈਏ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਆਮ ਚਰਿੱਤਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀਆਂ। ਅਕਸਰ, ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਲੋਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵਿਹਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣਾ ਆਦਿ, ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਕੇ ਪਰਸਪਰ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਜੋਖ਼ਮ ਦੇ ਕਾਰਕ
ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਜੋਖ਼ਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਚਿੰਤਾ, ਜਾਂ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਜੋਖ਼ਮ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਅਕਸਰ ਅੰਤਰੀਵ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਦਰਦ ਨਾਲ ਸਿੱਝਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਚੱਕਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਦਖਲ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਲਗਾਤਾਰ ਟਕਰਾਅ, ਸਰੀਰਕ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਅਣਗਹਿਲੀ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਇਕੱਲੇ ਤੇ ਦੱਬੇ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਪਛਾਣਨਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਦਖਲ ਫਰਕ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਘਾਤਕ ਸਾਧਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਥਿਆਰ ਜਾਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਤੱਕ ਆਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤਕ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਦੇ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਘਾਤਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ
ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਵੀ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਲਈ ਇਕ ਹੋਰ ਜੋਖ਼ਮ ਕਾਰਕ ਹੈ।
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ’ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਜੋਖ਼ਮ ਵਿਚ ਧੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ, ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਜੋਖ਼ਮ ਵਾਲੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਪਛਾਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਸਹਾਇਤਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਖਤਰੇ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਪੂਰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਕ
ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਾਜਿਕ ਸਬੰਧ ਉਸ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿਰੁੱਧ ਬਫ਼ਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਬੰਧ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਜੋ ਸਿਹਤਮੰਦ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਣਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਤੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਝਣ ਲਈ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੁਨਰਾਂ ਵਿਚ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨਾ, ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਚਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣਾ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਆਤਮ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਚਿੰਤਾ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਉਂ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿਚ ਸਾਵੀਂ ਸਰੀਰਕ ਕਸਰਤ, ਯੋਗ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਜੋ ਨਿਯਮਤ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਿਊਰੋਟ੍ਰਾਂਸਮੀਟਰਾਂ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਕਾਰਨ ਸੇਰੋਟੋਨਿਨ ਅਤੇ ਡੋਪਾਮਾਈਨ ਹਾਰਮੋਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖੁਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਅਤੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਵਿਚ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨੂੰ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਅਨੁਕੂਲ ਸਕੂਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਮਦਦ ਮੰਗਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ, ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਜੋ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਕਲੰਕ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਉਣ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਰੋਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ, ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਵਿਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਉਭਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਮਾਪਿਆਂ, ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੰਚਾਰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣਾ ਅਹਿਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲੇ। ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੰਚਾਰ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ, ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਮਦਦ ਲੈਣ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਜੇ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਨੂੰ ਰੈਫਰਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਹੋਣ। ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ, ਐਪਸ ਤੇ ਫੋਰਮ, ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਟੂਲ ਵਰਚੁਅਲ ਥੈਰੇਪੀ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਨਲਾਈਨ ਦਾਇਰੇ ਨੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਮਦਦ ਮੰਗਣ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
*ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਅਕਾਲ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਤੇ ਮਨੋਰੋਗ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕੇਂਦਰ, ਚੀਮਾ (ਸੰਗਰੂਰ) ਅਤੇ ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ (ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)
ਸੰਪਰਕ: 98767-12054